Zhvillimi emocional te femijet I. Alikaj & K. Profka

Zhvillimi emocional përbën një fushë të rëndësishme të funksionit dhe zhvillimit fizik dhe konjitiv. Kërkimet e mbledhura për zhvillimin  emocional janë krejt të ndryshme.  Ndryshime të dukshme janë shënuar më vonë në disa fusha kyçe të cilat përfshijnë të kuptuarit e emocioneve, njohja dhe kompetenca e emocioneve dhe strategjitë për të rregulluar emocionet.

Aftësia për të interpretuar apo shpjeguar reagimin emocional personal apo të një tjetri është një aftësi themelore për marrëdhëniet interpersonale. Në zhvillimin e hershëm fëmijët bëhen të vetëdijshëm për gjashtë emocionet bazë: i zemëruar, i mërzitur, i frikësuar, i dashuruar dhe i suprizuar, dhe në zhvillimin emocional ndodh një tranzicion në aftësitë e fëmijëve për të identifikuar dhe përcaktuar emocionet e veta dhe ato të të tjerëve. Puna e hershme në zhvillimin emocional nga Harter (1983)  sugjeroi një progresion nga aftësia për të parashikuar një emocion të vetëm, në aftësinë për të parashikuar shumë emocione njëkohësisht të cilat mund të jenë njësoj ose të ndryshme në valencë.

Ëintre dhe Vallance gjetën se fëmijët katër vjeçarë mund të përcaktojnë një emocion me valenca të ndryshme.  Në moshën gjashtë vjeç fëmijët kuptojnë se shumë emocione me intesitet të ndryshëm mund të ndodhin sëbashku, por ata mendojnë se te gjitha ndjenjat mund të jënë me valencë të njëjtë. Për shembull, fëmijët në atë moshë e kuptojnë se një njeri mund të ndihet shumë i mërzitur dhe pak i inatosur në të njëjtën kohë, por ata nuk e mendojnë se një person mund të ndjëjë njëkohësisht edhe gëzim edhe inat. Një kuptim i emocioneve të shumëfishta, e intesitetit të ndryshëm dhe valencave të kundërta nuk ndodh para moshës tetë vjeç, kur fëmijët janë të aftë të kuptojnë se e njëjta eksperiencë ose objektiv mund të nxjerrë shumë emocione me valencë të kundërt (ndjenjat e mira dhe të këqija njëkohesisht). Një njëri mund të presi nga një fëmijë tipik 9-vjeçar, ndryshe nga një fëmijë 6-veçar të jetë i aftë të raportojë gjëndjen emocionale personale dhe të kuptojë disa nga komplekset nga eksperienca e tij emocionale. Një fëmijë 9-vjeçar është i aftë të konceptojë se ai mund ti ndjejë njëkohësisht ndjenjat pozitive dhe negative mund të shfaqë një ulje të nivelit të kompetencave të tij emocionale të nivelit të grupmoshës së tij.

Zhvillimi emocional mund të ndahet në tre faza themelore: pervetësimi, përpunimi dhe transformimi. Të gjithë fëmijët janë të aftë të demostrojnë reagime emocionale, megjithatë gjatë fazës së përvetësimit këta fëmijë fillojnë ti përvetësojnë këto reagime.“ Një fjalorth ndjenjash” fillon herët, që dy vjeç shumica e fëmijëve flasin me kujdestarët e tyre për ndjenjat. Në fazën e përpunimit fëmijët mësojnë të kontrollojnë dhe përmirësojnë strategjitë e shprehjeve emocionale në mënyrë që  të jenë në harmoni me pritshmëritë sociale. Përpunimi në adoleshencë është veçanërisht interesantë, në këtë  mënyrë sinjali emocional mund të jetë i vështirë dhe i ekzagjëruar me më pak finesë në krahasim me të rriturit. Ndryshe nga fëmijët më të vegjël, adoleshentët janë në gjëndje për të planifikuar nevojat e tyre emocionale dhe të kujdesen për gjëndjen e tyre emocionale. Në fund në fazën e tansformimit, fëmijët janë të vetëdijshëm për emocionet e tyre si një gjëndje ose sistem. Edhe në humor ndryshimet janë të zakonshme në fëmijëri  dhe janë të lidhura shpesh me pubertetin dhe adoleshencën e hershme, ndërgjegjësimi për ndryshimet në humor nuk është i zhvilluar deri ne adoleshencën e mesme ose të vonuar. Fëmijët janë në gjëndje për të raportuar ndryshime (i..e të larta dhe të ulta) në emocionet pozitive në krahasim me ato negative dhe hasin probleme në ndjekjen e ndryshueshmërisë së emocioneve negative.

Kompetenca emocionale është një kompleks konstrukt që përfshin ndërgjegjësimin e gjithsecilit  per gjendjen emocionale, aftësia për të dalluar emocionet e të tjerëve, duke përdorur fjalorin dhe kushtet e emocioneve, pasja e një kapaciteti për të pasur përvojën e dhembshurisë dhe empatinë, dhe të kuptojnë se emocionet e brendëshme, dhe shprehjet e jashtme nuk janë gjithmonë në harmoni. Një aspekt tjetër i kompetencave emocionale është njohuria emocionale ose informacioni i gjetur nga fëmijët në lidhje me eksperiencat emocionale te të tjerët  ose te vetja e tyre. Megjithëse fëmijët fillojnë të skanojnë shprehjet e  fytyrave të të tjerëve në foshnjëri, ata nuk kanë para moshës 7-8 vjeç kompetenca të plota në leximin e emocioneve të të tjerëve në situata familjare. Në këtë moshë fëmijët janë në gjëndje që të mësojnë rregullat e shfaqjes së emocioneve dhe ekspresionin e tyre në përputhje me kulturën e tyre. Kështu që në moshën e shkollës fëmijët duhet të kenë një gamë të kompletuar të shfaqjes së emocioneve, emërtimet e tyre, si dhe aftësia për të shtypur shfaqjen e padëshiruar të emocioneve.

Aftësitë e inteligjencës emocionale të Saarnit (1997) gjithashtu përfshijnë kapacitetin për kopjime adaptive. Regullorja emocionale është një aspekt i rregullores vetjake dhe përfshin aftësinë për të menaxhuar veprimet, mendimet dhe ndjenjat në mënyrë adaptive dhe fleksible nëpër një shumëllojshëri kontekstesh. Duke studiuar kopjimet e fëmijëve është një mënyrë për të mësuar rreth zhvillimit të rregullimit emocional. Ka disa trende të përgjithshme në kopjimet e fëmijëve të cilat nuk janë të papritura duke pasur parasysh zhvillimin konjitiv të diskutuar më parë. Si fëmijë të pjekur ata janë të aftë të gjenerojnë një numër të madh të alternativave të kopjimit. Përdorimi i strategjive të orientuara konjitivisht dhe strategjive të brendshme rriten me moshën, të tillë janë shumica e fëmijëve 10-vjeçar të cilët kanë përmirësuar strategjitë e emocion-përqëndrimit dhe janë duke u përmirësuar në aftësitë për të zgjidhur problemet e tyre. Fëmijët më të rinj mund të kenë strategji të brendshme por ata mund të mos jenë të aftë të aksesojnë ose ti përdorin ato pa trajnimin prindëror. Me të vërtetë që prindërit janë shumë të rëndësishëm në zhvillimin dhe modelimin e strategjive të kopjimit.

Çfarë janë komplikimet e zhvillimit emocional dhe vlerësimit të fëmijëve dhe adoleshentëve? Millestones në këtë fushë ka një lidhje më direkte me vlerësimin e funksionimit emocional dhe sjellor. Klinikistët dhe kërkimet kanë identifikuar se fëmijët me çrregullime më të rënda si me ADHD, çrregullimet e sjelljes, çrregullimet e të mësuarit joverbal, Autizmi/Aspergeri dhe depresioni kanë një aftësi më të ulët për të identifikuar emocionet e tyre personale dhe ato të të tjerëve kur krahasohen me persona të të njëjtës moshë, keqkuptimet e sugjerimeve sociale dhe kanë një repertor të ulët adaptimi me strategjitë e vetërregullimit. Evidenca e defiçencave në këtë fushë është e lidhur indirekt me rishikimin dhe përmbajtjen e programit të trajtimit të fëmijëve dhe adoleshentëve, siç është kopjimi i CAT i Kendall, zgjidhja e problemeve e Kazdin, ose kopjimi me kursin  e depresionit të Clarke, dhe Leëinsohn të cilët shpesh shënojnë më parë qëllimet.

Gjithashtu masat broadband siç janë sistemi i vlerësimit të fëmijëve dhe çeklista e sjelljes së fëmijëve janë ndihmëbplota dhe kanë një dobi klinike për vlerësimin e grupimeve të simptomave specifike, ato bëjnë jo pak për të siguruar një strukturë për të vlerësuar zhvillimin apo progresionin e fëmijëve në fusha specifike të funksionimit emocional. Në përgjithësi zhvillimi emocional në krahasim me zhvillimin konjitiv nuk është konsideruar si një faktor që mund të ndikojë testet e inteligjencës apo performancës. Gjithsesi kur merr në konsideratë pyetje nga ËISC-IV siç është “si jeni i lumtur dhe i trishtuar njëlloj?”, njohuritë emocionale dhe kompetenca emocionale mund të përfshihen. Njohja faciale dhe memorizimi i fytyrave siç është prezente në Shkallën e Memories së fëmijëve mund të jenë më të lehta për fëmijët që të aftësohen në interpretimin facial.